سينماي کره، سينمايي ديگر

از سال 1993م، زماني که ايم کو آن تانک (Im Kwon taek) فيلم «ساپياون جه» (Sopyonje) را ساخت و به رکورد يک ميليون بيننده رسيد، فيلم هاي کره اي پي در پي اين رکورد را شکسته اند. فيلم هاي «سيلميدو» (silmido)و «تاگوکي»( taegukgi) رکورد ده ميليون بيننده را هم پشت سر گذاشته اند. در سال هاي اخير نيز فيلم هاي کره اي بيش از پنجاه درصد بازار داخلي سينماي کره را در دست داشته اند؛ در حالي که هجوم بي وقفه فيلم هاي هاليوودي ادامه دارد. افزون بر اين فروش خارجي فيلم هاي کره اي از ده ميليون دلار در سال 2001م به سي ميليون دلار در سال 2004م رسيده است. فيلم هاي کره هم اکنون يکي از محصولات اصلي فرهنگي اين کشور به شمار مي آيند و از صدور آنها درآمد چشمگيري نصيب اين کشور مي شود. سينماي کره فرهنگ عمومي مردم اين کشور را در ده سال گذشته ارتقا داده و به طور فزاينده اي توجه بين المللي را نيز به خود جلب کرده است. بنابراين عجيب نيست که فيلم هاي سينماي کره هم پاي کارگردان ها و بازيگران کره اي جوايز جشنواره هاي معتبر بين المللي را کسب مي کنند.

سينماي کره

رشد چشمگير سينماي کره در مدت زماني کم؛ حاصل عوامل متعدد و متنوعي مثل ظهور غيرمنتظره نسل جديد فيلم سازان، توسعه بازار داخلي، تمرکز سرمايه گذاران بر صنعت سينماي کره، لغو قوانين سانسور و بازنگري در سيستم توزيع فيلم است. در نگاه کلي تر بايد بگوييم آنچه سبب موفقيت چشمگير سينماي کره شده، تغييرات گسترده سياسي، اجتماعي و فرهنگي از سال 1980م به بعد است که در نتيجه زوال رژيم هاي مستبد و انحصار طلب پديد آمده است.
در عين حال سينماي کره موفق شده است جايگاه خود را در دانشگاه حفظ کند و همچنان در حکم رشته اي دانشگاهي در آنجا پايگاه داشته باشد و در داخل و خارج از کره به موفقيت هاي تجاري بزرگي دست يابد، روزنامه نگاري سينمايي در کره بسيار محبوب است و تحصيلات سينمايي نيز در مؤسسه هاي آموزشي و دانشگاه هاي کره به پيشرفت هاي شگرفي رسيده است. با افزايش توجه دانشجويان جوان علوم انساني کره به زيبايي شناسي، پس از ورود مقاله هاي ترجمه درباره مطالعات فرهنگي و نظريه هاي سينماي معاصر، فيلم هاي کره اي به بخشي جدايي ناپذير از مطالعات فرهنگي درباره مردم اين کشور تبديل شده اند.

کدام کره؟

وقتي مي گوييم سينماي کره از کدام کره حرف مي زنيم؟ سينما نيز مثل همه جنبه هاي زندگي کره اي در قرن گذشته از حوادث سياسي تاثير پذيرفته است؛ از اشغال کره به دست ژاپني ها تا جنگ داخلي کره و تحولات حکومت آن. با اينکه هر دو کشور کره شمالي و کره جنوبي صنعت فيلم سازي دارند، فقط سينماي کره جنوبي است که توجه گسترده بين المللي را به خود جلب کرده است. فيلم هاي کره شمالي فقط در ژانر انقلابي و مشغول به تصوير کشيدن آرمان هاي حزب کمونيست اند.
به دليل سياست بسته ي کره شمالي، دستيابي به اطلاعات بي طرفانه از سينماي اين کشور به سادگي ممکن نيست. ارزيابي هاي بيروني از سينماي کره شمالي اغلب مثبت اند، ولي به دليل روابط خاص اين کشور با کشورهاي ديگر دنيا و دسترسي کم خارجيان به اين کشور و فيلم هايش، نمي توان در اين باره قضاوت دقيقي کرد. دليل اين ترديد گزارش هاي خلاف واقع و اغراق آميز منابع رسمي سينماي اين کشور است؛ اظهار نظرهايي از اين دست:« در سال هاي اخير صنعت فيلم سازي ما خالق احساساتي بي سابقه در دنياي سينما است» يا «مردم انقلابي سراسر دنيا، از فيلم هاي بلند و ساير آثار شگفت آور سينماي ما با عنوان فيلم هايي درجه يک با استاندارد بين المللي ياد مي کنند» يا عباراتي مانند «شگفت انگيزترين فيلمي که تا به حال ساخته شده» يا «انقلابي جاويدان در تاريخ فيلم هاي مردمي».
تخمين دقيق تعداد فيلم هايي که سالانه در کره شمالي ساخته مي شوند به سادگي ممکن نيست. در سال 1992م نشريه هفتگي «آسيا» گزارش داد: سالانه در کره شمالي هشتاد فيلم ساخته مي شود به رغم همه اين ادعاها، يوناس شونر، که از شرکت کنندگان در جشنواره فيلم کشورهاي در حال توسعه و غير متعهد در سال 2000م در پيونگ يانگ بود، گفته است:« اين کشور تنها يک فيلم بلند و يک فيلم مستند در معتبرترين جشنواره داخلي خودش شرکت داده بود». او معتقد است آمار بالاي فيلم هاي ساخته شده به اين دليل است که در گزارش ها، فيلم هاي ساخته شده به اين دليل است که در گزارش ها، فيلم هاي کوتاه، کارتون ها و حتي قسمت هاي کوتاه سريال هاي تلويزيوني را نيز جزو فيلم هاي ساخته شده به شمار مي آورند. او به گزارش نشريه اي از کره شمالي در سال 1998م اشاره کرده است که فهرستي از فيلم هاي ساخته شده در اين کشور را تا آن سال منتظر کرده بود؛ در اين گزارش عنوان 259 فيلم آمده بود. اين نشان مي دهد فيلم هاي ساخته شده در کره شمالي در دهه 1990 که اوج دوره فيلم سازي در آن کشور بود، از سالي پانزده تا بيست فيلم فراتر نمي رود.

سينماي کره پيش از تجزيه (تا سال 1945)

بر اساس مطلبي که در 19 اکتبر 1897م در مجله «تايمز» منتشرشده است. تصاوير متحرک نخستين بار در اوايل اکتبر همان سال در جوسئون، کشوري در شرق دور، معرفي شد و در شهر جينگوگائه به نمايش عمومي درآمد. شخصي به نام باکچئون(bukcheon) تصاوير را در اتاقکي محقر، که براي سه روز از مالک چيني اش قرض گرفته بود، به نمايش گذاشت. اين تصاوير تکه هاي کوتاهي از فيلم هاي توليدي شرکتي فرانسوي بود. نمايش عمومي بعدي در سال 1898م در سئول برپا شد. برتون هلمز، سياحتگر امريکايي، اولين کسي بود که در سخنراني هايش از فيلم هايي که در کره گرفته بود استفاده کرد. او آنها را در سال 1899م به خاندان سلطنتي کره نيز نشان داد.
اولين سالن سينماي کره به نام «استوديوي فيلم سازي تونگ دائه مون» در سال 1903م افتتاح شد. پيش از پيدايش صنعت داخلي فيلم سازي، در سالن هاي سينماي کره فيلم هاي اروپايي و امريکايي به نمايش درمي آمدند.
پارک سون پيل (Park Soung-pil)، مالک سالن سينماي «دانگ سون سا» نه فقط در مقام فردي سينمادار، بلکه در جايگاه اولين تهيه کننده فيلم در کره، اولين فيلم مستند کره اي را به نام «صحنه هايي از شهر کيانگ سانگ» در 1919م تهيه کرد. اما عده اي نخستين فيلم بلند کره اي را فيلمي از چونگ يانگ جئون (Chungyang- Jeon) مي دانند که در سال 1921 توليد شد. بعضي منابع ديگر نيز مانند «عشق نافرجام زير نور ماه»، ساخته يون باک نام (Yun Baek.nam) را که در آوريل 1923م به نمايش درآمد نخستين فيلم بلند کره مي دانند.
سال هاي1926 تا 1930م دوره طلايي فيلم هاي صامت کره است. استوديوهاي فيلم کره اي را در اين دوره بيشتر ژاپني ها اداره مي کردند. يودو اوراجو، تاجر کلاه، نخستين شرکت فيلم سازي را با نام «محصولات سينماي چوسان» تأسيس کرد. توليد فيلم «آريرانگ» (Arirang) اثر ناوون گيو (Na Woon-gyu) در سال 1962م، در واقع نقطه آغاز دوره سينماي صامت در کره بود. اين فيلم هم مانند آواز سنتي «آريرانگ»، که عنوان فيلم ناوون گيو از آن ريشه مي گرفت، گرايش هاي سياسي محسوسي نداشت، ولي راويان تئاترها پيام هاي سياسي مخفي شان را به گونه اي زيرکانه اي به گوش مخاطبان مي رساندند. موفقيت عظيم «آريرانگ» در اواخر دهه 1920م به صنعت فيلم سازي کره انگيزه داد، به گونه اي که بيش از هفتاد فيلم در اين دوره توليد شد.
در نيمه اول دهه 1930م صنعت سينماي کره به طور غم انگيزي افول کرد، که دليل آن فشارها و سانسور شديد اشغالگران بود. در سال پيش از سه فيلم ساخته نمي شد. بسياري از فيلم سازان پيشرو، کره را به مقصد مناطق آزادتري مانند شانگهاي ترک کردند.
اولين فيلم ناطق کره اي را لي ميونگ وو (Lee Myeong-woo) در سال 1935 ساخت که «داستان جان هيونگ» (Chanhyang-Jeon) نام داشت. گرچه تکنيک هاي صداگذاري آن زمان بسيار ابتدايي بودند، مخاطبان کره اي شنيدن زبان خود را در سالن هاي سينما دوست داشتند.
در نيمه دوم اين دهه فيلم هاي بيشتري ساخته شد، اما در اقدامي پيش بيني نيروهاي اشغالگر فيلم هاي ناطق را بيش از فيلم هاي صامت زير ذره بين سانسور گذاشتند. در فيلم هاي ناطق، ديگر هيچ پيام ضد اشغالگري از دست سانسور چي ها در نمي رفت.
نمايش فيلم هاي اروپايي و امريکايي نيز کاهش يافت و فيلم هاي ژاپني جانشين آنها شدند. فيلم هاي کره اي فقط ابزاري براي عوام فريبي دولت اشغالگر ژاپن بودند. از سال 1938م همه فيلم هاي کره اي را هم ژاپني ها مي ساختند و زبان کره اي نيز در اين فيلم ها، با بي مهري ملموسي روبه رو شد.

سينماي کره جنوبي

با تسليم ژاپن در سال 1945م، کره آزاد شد و سينمايش را از سر گرفت. مفهوم آزادي نيز به گونه اي ملموس خميرمايه اصلي فيلم هاي آن زمان کره شد؛ مانند فيلم «زنده باد آزادي»(viva freedom) اثر چو اين گيو (Choi In-gyu)، که درباره مبارزه هاي آزادي خواهان کره با اشغالگران ژاپني بود. اما براي تولد دوباره سينماي کره قدري زمان لازم بود. کشور به دو بخش شمالي و جنوبي تجزيه شده بود و جنگ هاي داخلي تا سال 1950م ادامه داشت. اگرچه صنعت فيلم سازي کره طي سال هاي جنگ داخلي به طور کامل متوقف نشد، تا سال 1953م فقط شش فيلم ساخته شد. بدترين فاجعه اي که در آن سال ها براي سينماي کره اتفاق افتاد اين بود که بيشتر فيلم هاي تاريخ سينماي آن از بين رفت.
پس از پايان يافتن جنگ در سال 1953م، رئيس جمهور وقت کره، سينگ من ري، براي نجات صنعت سينماي داخلي کره کارهايي کرد. معافيت فيلم هاي کره اي از ماليات يکي از اين کارها بود. سينماي کره در سال 1945م دوباره متولد شد. اين تولد با ظهور کارگرداني به نام لي کيو هوان (Lee Kyu-hwan) همراه شد. او در سال 1955م بازسازي بسيار موفقي از فيلم «داستان چان هيونگ» انجام داد. فقط در دو ماه اول، ده درصد جمعيت سئول (حدود بيست هزار نفر) براي تماشاي فيلم رفتند و به روياي تأسيس دوباره صنعت سينماي کره تحقق بخشيدند.
سينماي کره، که براي نخستين بار مانند ساير کشورها از آزادي برخوردار شده بود، تا پايان دهه 1950م از نظر کيفي و کمي در حال رشد بود. فيلم هاي کره اي مانند فيلم کمدي «روز ازدواج» ساخته لي پيونگ ايل (Lee Byeang-il) در سال 1956م، براي نخستين بار جوايز جشنواره هاي بين المللي را هم بردند. در جهشي کم نظير ساخت فيلم هاي کره اي از سالي فقط 5فيلم به111 فيلم در سال 1959م رسيد.
سينماي کره از دوران کوتاه ولي پربار آزادي بي حد و حصر در سال هاي 1960 و1961 بهره خوبي برد. در اين سال ها فيلم هاي «کلفت» به کارگرداني کيم کي يونگ (Kim Ki-young)، و «گلوله بي هدف»، به کارگرداني هيون ماک (Yu Hyun-mok) ساخته شدند. هر دوي اين فيلم ها در ميان فهرست بهترين آثار تاريخ سينماي کره قرار دارند.
با رياست جمهوري پارک جونک هي در سال 1962م، کنترل حکومت بر صنعت فيلم سازي به گونه چشمگيري افزايش يافت. مقررات جديد تعداد فيلم هاي توليدي را طي يک سال از 71 فيلم به شانزده فيلم کاهش دادند. سانسورچي هاي حکومت هرگونه انديشه هاي کمونيستي و پيام هاي غير اخلاقي را به طور مستقيم هدف قرار داده بودند.
به رغم سياست هاي محدود کننده دولت، تعداد بالاي مخاطبان سينما و توليد فيلم هاي متعدد و با کيفيت، باعث رشد فرهنگي سينماي کره در دهه 1960م شدند. در سال 1962 م جشنواره فيلمي به نام «گرند بل» تأسيس شد که بعدها اسکار کره اي نام گرفت و هم اکنون قديمي ترين جشنواره فيلم کره به شمار مي آيد.
کنترل دولت بر صنعت فيلم در نيمه دوم دهه 1970م به اوج خود رسيد تا جايي که نزديک بود صنعت نوپاي فيلم سازي کره که طي پانزده سال گذشته پديد آمده بود به کلي از ميان برود. در نوشته اي که در سال 1981م در نشريه «راهنماي بين المللي فيلم» چاپ شد، آمده بود: «هيچ کشوري سانسوري شديدتر از کره جنوبي بر سينماي خود اعمال نمي کند مگر احتمالاً کره شمالي با برخي از کشورهاي بلوک شرق».
فيلم هاي عوام فريبانه يا به اصطلاح سياسي اين دوره مخاطبان کره اي را، که در دهه هاي 1950 و1960م به ديدن فيلم هاي خوش ساخت و واقع گرايانه از زندگي اجتماعي خود عادت کرده بودند، به شدت ناراضي مي کرد. علاوه بر اين فيلم سازهاي کره نيز، به علت مداخله هاي بيش از حد حکومت در ساخت فيلم هايشان، مخاطبان خود را از دست مي دادند.
بعد از سالي پر هرج و مرج، يعني از 1979 تا 1980م، که در آن رئيس جمهور پارک ترور شد و کودتاي 12 دسامبر و قتل عام «گوانگ جو» روي داد، کره جنوبي گام هاي بزرگي به سمت دموکراسي برداشت. با اين حال تعداد مخاطبان سينما در دهه 1980م افزايش چنداني نيافت، ولي با کاهش تدريجي نظارت دولت و سانسورها بر صنعت فيلم سازي کشور، فيلم هايي جالب تر و ماجراجويانه تر توليد شد. در اين دهه سينماي کره جنوبي براي نخستين بار مخاطبان بين المللي پيدا کرد.

فيلم هاي موج نو

از اواخر دهه 1990م سينماي کره به سرعت رشد کرد و بسياري از فيلم هاي آن در ميان ده فيلم پرفروش سينما قرار گرفتند و حتي از مرزهاي موفقيت فيلم هاي بسيار معروف هاليوودي سهم چشمگيري در فروش سينماهايش نداشتند.
فيلم «شيري» (Shiri) در سال 1999م، فقط در سئول بيش از دو ميليون مخاطب داشت. داستان اين فيلم درباره جاسوسي از کره شمالي بود که در سئول کودتايي را طرح ريزي مي کرد. فيلم «شيري» فيلم هاي هاليوودي پر فروش مثل «تايتانيک»، «ماتريکس»، «جنگ ستارگان» را پست سر گذاشت و عاملي شد تا روي فيلم هاي کره اي ديگر هم سرمايه گذاري کلان انجام شود.
در سال 2000م فيلم «منطقه حفاظتي مشترک» (Joint Security Area) اثر پارک چان ووک (Park Chan Wook) نيز موفقيت عظيمي به دست آورد و حتي رکورد فيلم «شيري» را هم شکست. يک سال بعد فيلم «دوست» (Friend) نيز چنين موفقيتي را به دست آورد. در سال 2004م فيلم هاي جديد فيلم هاي قبلي را پشت سر گذاشتند. بسياري از فيلم هاي کره اي هم اکنون از فيلم هاي هاليوودي محبوب ترند.
اين موفقيت کم کم توجه هاليوود را نيز به خود جلب کرد. فيلم «شيري» در امريکا نيز به نمايش عمومي درآمد. در سال 2001م شرکت ميراماکس حق ساخت نسخه امريکايي يکي از فيلم هاي کمدي کره اي به نام «همسر من يک تبهکار است» را خريد. اخيراً هاليوود حق بازسازي چند فيلم کره اي ديگر مثل «رفيق قديمي» (Old Boy) و «منطقه ي حفاظتي مشترک» را نيز خريده است.
سينماي کره در سال 2003م در جشنواره فيلم کن به طور جدي بين المللي شد. «رفيق قديمي» دومين فيلم برتر اين جشنواره شد و جايزه ي ويژه هيئت داوران نيز به اصرار تارانتينو، رئيس هيئت داوران جشنواره، به همين فيلم تعلق گرفت. تارانتينو در مصاحبه هايش از اين فيلم و کارگردانش با عنوان فيلم و کارگردان محبوبش نام برد و همين موضوع توجه دنيا را به سينماي کره جلب کرد.
منبع: نشريه زمانه، شماره 93.