مقدمه
«کارما» مینیسریال شش اپیزودی هیجان انگیز کرهای، حول محور جنایت، خیانت و عواقب اجتناب ناپذیر اعمال فرد است که از گرایش معمول کیدرام به طولانیتر کردن خطوط داستانی اجتناب میکند. این سریال به کارگردانی «لی ایل هیونگ»، از لحاظ بصری قابل توجه است.
سریالهای کرهای در سالهای اخیر بهویژه در ژانرهای فانتزی، تاریخی و درامهای روانشناختی، به مفاهیم عمیق شرقی به ویژه تعالیم بودایی پرداختهاند.مضامینی که ریشه در فرهنگ، تاریخ و باورهای مردم کره جنوبی دارد.یکی از سریالهای که به یک مضمون دینی و سنتی اصیل کرهای پرداخته است سریال کارما است. این اثر روایتی از زندگیهای به هم پیوسته و پیامدهای اخلاقی شخصیتهای داستان است که به شکل مستقیم به مضمون کارما توجه دارد. کارما با اقتباس ازمفاهیم بودایی، با ژانر هراس (اسلشر) و سبک زندگی[1]، به ماهیت عدالت، عقوبت و عاملیت انسان پرداخته است.
سریال کارما محصول مشترک دو کمپانی مونلایت فیلم و بارام پیکچرز است که در آوریل 2025 از نتفلیکس پخش شدهاست.[2] طبق قرارداد صورت گرفته در 2024 توسط نتفلیکس [3] و SBS (سیستم پخش سئول)، یکی از بزرگترین پخشکنندههای محصولات کرهای از جمله سریالها، نمایشهای متنوع و برنامههای فرهنگی به طور همزمان در سراسر جهان منتشر میشود.[4]
«کارما» در اولین هفته خود وارد جدول جهانی تلویزیون غیرانگلیسی نتفلیکس شد و تنها در سه روز اول 3.6 میلیون بازدید و 19.3 میلیون ساعت بیننده داشت.[5] در هفته دوم نمایش (7 تا 13 آوریل)، با 4.8 میلیون بازدید و 25.7 میلیون ساعت تماشا به رتبه 2 لیست نمایشهای غیرانگلیسی نتفلیکس صعود کرد و از دیگر درامهای محبوب کرهای مانند «وقتی زندگی به شما نارنگی میدهد»[6] که در آن هفته 3.4 میلیون بازدید داشت، پیشی گرفت.[7] این اثر در صدر فهرست 10 سریال برتر کره و در هشت کشور و منطقه، از جمله کره جنوبی، هنگ کنگ، اندونزی، مالزی، فیلیپین، تایلند، ویتنام، و بنگلادش، شماره 1 قرار گرفت.[8]
خروجیِ ضد انسانی در دنیای نئولیبرال
«کارما» با فیلمبرداری حرفهای، فضای هیجان انگیز و پر تعلیق داستان را افزایش میدهد. اثر با پس زمینه سرد و ملتهب تنش روانی موجود را با لحنی تاریک و در مواقعی وحشیانه ادغام مینماید که همین توانسته به خوبی مفهوم چرخه کارما را به تصویر بکشد. سریال روایتی از شش شخصیت است که زندگیشان از طریق اعمالی که ریشه در استیصال مالی و ضعف اخلاقی دارد به هم گره خوردهاست. داستان هر یک از شخصیتها نشان میدهد که چگونه مشکلات اقتصادی و ضعف اخلاقیشان منجر به انتخابهای غیراخلاقیشان میشود.
سریال با آتشسوزی ساختمان متروکه توسط فردی ناشناس آغاز میشود. مردی که از ساختمان متروکه زنده مانده به بیمارستان برده و در آنجا تحت درمان پزشکان قرار میگیرد. آشنایی نخستین مخاطبین با او، با زاویۀ دوربین روی ساعتش گره میخورد. ساعتی که در آغاز و پایان به عنوان نمادی از گذر بیوقفه زمان و آشکار شدن پیامدهای کارمایی است که شخصیتها را به هم پیوند میدهد. این ساعت به عنوان استعارهای برای ماهیت چرخهای علت و معلول است، اینکه چگونه اعمال گذشته به نتایج حال و پیامدهای آینده منجر میشوند.
کارما قصد دارد با بیان داستان چند شخصیت بگوید در زندگی واقعی رخ دادها و مسائل شخصی هر فرد با سایر افراد مرتبط و به شکل زنجیرهوار بههم متصل است. کارگردان با خلق چنین داستانی، نتیجه و ثمرۀ رفتار را به شکل داستانی اغراق گونه مطرح کرده است به گونهای که گویا زندگی در دنیای واقعی سیاه و سرشار از بدی و نیرنگ است. او با ترسیم عقوبت و نتیجۀ اعمال شخصیتهای داستان، توانسته مفهوم کارما را به شکلی تاریک در ذهن مخاطب ترسیم نماید.
داستان با روایت زندگی شخصی به نام پارک جائه یونگ شروع میشود، که برای پرداخت بدهی سنگیناش، بسیار تلاش میکند. او وقتی که متوجه میشود پدرش تصادف کرده به ملاقاتش میرود. پس از ملاقات پدرش در بیمارستان با شخصی که مسبب تصادف شده صحبت میکند و متوجه میشود بیمۀ او مشکل دارد. برای همین مبلغ زیادی را جهت عدم شکایت دریافت میکند. او با حرص و طمع برای پرداخت بدهیاش بخش اندکی از پول را به پدرش میدهد و مابقی را برای پرداخت بدهیاش برمیدارد.
«پارک جائه یونگ» وقتی برای بردن وسایل ضروری پدرش به منزل او میرود، متوجه ساعت رولکس پدرش می شود آن را برمیدارد و در دستش میاندازد. همچنین در حین جستجو متوجه بیمۀ عمر پدرش میشود. مفادی که در بیمه آمده بود بیان میکرد که کل مبلغ بیمه بعد از مرگ، به وارث تعلق میگیرد. مبلغ اهدا شده به قدری وسوسه کننده بود که «جائه یونگ» نقشهای برای قتل پدرش طراحی میکند تا بتواند از بیمۀ عمرش استفاده کند. «جائه یونگ» که قادر به ارتکاب این عمل نبود، «جانگ گیل-ریونگ»، یکی از اعضای مافیای کره ای-چینی را استخدام میکند تا قتل را انجام دهد. «گیل ریونگ» از دیگر شخصیتهای داستان است که نویسنده قصد دارد به جایگاه اجتماعیش بپردازد. او به عنوان یک مهاجر کره ای-چینی که با نژادپرستی سیستماتیک مواجه است،نمایندۀ قشری از جامعه است که با دیدگاه پست نژاد پرستی در کره جنوبی مواجهاند. چرخۀ کارما در فیلم بعد از مرگ پدر آغاز می شود.
«بئوم جون» که همدست «گیل ریونگ» بود. جسد پدر «جائه یونگ» را شبانه از بالای پل هوایی روی ماشینی پرتاب میکند که آن ماشین متعلق به پزشکی است که همراه دوستش(دختر) شبانه از خیابان عبور میکنند. عبور پزشک همراه با خانمی که همدست بئوم جون بود جزو نقشهای از پیش تعیین شده برای اخاذی او بود. پزشک پس از اینکه متوجه باجگیری میشود به آنها حمله میکند و در نهایت دوستش(دختر) را که خود تاوان گذشتهاش را پرداخت میکند به قتل میرساند.
دختری که همدست «بئوم جون» است و توسط پزشک به مجازات میرسد در دوران نوجوانی به دلیل حسادتهای دخترانه سبب تجاوز «جون یون» میشود. نقشهای شیطانی که باعث می شود «جون یون» سالیان طولانی ترومای تجاوز داشته باشد. تجاوزی که توسط «جائه یونگ» و دوستانش صورت گرفته بود. پس از مرگ دختر، پزشکی که مسبب مرگ اوست توسط «بئوم جون» به قتل میرسد. قتل دختر توسط پزشک و قتل پزشک توسط «بئوم جون» قسمت دیگری از پازل کارامایی در داستان است.
اوج داستان زمانی است که «جائه یونگ» به شرکت بیمه میرود و متوجه میشود شخصی که در زمان حیات پدرش با او تصادف کرده بود مسئول رسیدگی به پروندۀ او در شرکت بیمه است. در حین گفتگو با او متوجه میشود که پدرش هزینۀ بیمه را به راهبهای در کلیسا بخشیده است، همین سبب خشم و فریاد «جائه یونگ» میشود . مسئول رسیدگی به پرونده به دلیل غرض شخصی بابت پرداخت دیه هنگفت، از «جائه یونگ» میخواهد که از او عذر خواهی کند تا پروندۀ بیمه پدرش را پیگری نماید. داستان در این سکانس اشارۀ مستقیم به کارمای «جائه یونگ» نسبت به رفتارش نسبت به آن شخص را دارد که از او به نوعی اخاذی نموده بود.
در نهایت «جائه یونگ» به دلیل اینکه بیمه پدرش که به او تعلق نگرفت و نتوانست پولی که به قاتل پدرش قول داده بود را بپردازد، همراه «گیل ریونگ» همدست «بئوم جون» توسط «بئوم جون» در ساختمان متروکه به قتل رسید. «جائه یونگ» به دلیل دستور به قتل پدرش و «گیل ریونگ» به دلیل قتل پدر «جائه یونگ» و پلیسی که پیگیر قتل او بود به عقوبت اعمالشان رسیدند.
از دیگر جنبههای داستان شخصیت «جو یون» است که علیرغم تحمل خشونت جنسی که با «جائه یونگ» و «بئوم جون» گره خورده است، تصمیم میگیرد نکشد و چرخه انتقام را بشکند. انتخاب او برای گذشت و فراموشی به جای انتقام از ظلمی که به وی شده، حس بی ارادگی و خمودگی در برابر ظلم را نشان میدهد. انتقامی که باید در چارچوبهای قانونی صورت میگرفت اما با تسلیم شدن و بخشش رنگ دیگری به خود میگیرد نمادی از اخلاق سکولار بخشش است. زمانیکه «بئوم جون» (به عنوان جائه یونگ) دوباره وارد زندگی اش می شود، او فرصت مناسبی برای انتقام پیدا می کند. گرچه او قصد کشتن بئوم جون را دارد، اما در نهایت تصمیم میگیرد که این کار را نکند. دوست او، «جئونگ مین»، این موضوع را با بیان میکند: «نباید زندگی خود را با تفالههایی مانند او خراب کنی» این جمله سبب می شود تا او از انتقام صرف نظر کند.
شرایط زندگی «جویون» به عنوان کسی که خشونت جنسیتی را تجربه کرده، نمونۀ خوبی برای معرفی زنانی است که در جامعه کره مورد ظلم واقع شدهاند.
در نهایت داستان با کارمای «بئون جون» به پایان رسید، عقوبتی سخت که ثمرۀ باجگیری، قتل پدر «جائه یونگ»، پزشک، «گیل ریونگ»، «جائه یانگ» و در نهایت دزدی هویت «جائه یانگ» بود. او برای طلب بیمه، هویت «جائه یانگ» را دزدید که همین سبب شد با تغییر هویتش در دام طلبکاران و قاچاقچیان اعضای بدن بیفتتد. او پس از اینکه در آتش سوزی دچار سوختگی شدید شد به دلیل سنگین بودن وزنۀ اعمال بدش به کارمایی شدیدتر دچار شد.
داستان با دیالوگ کلیدی دکتر «یون جونگ» در اپیزود پایانی، ایدئولوژی اصلی سریال را به تصویر کشیده میشود. دکتر «یون جونگ» در حال انجام عمل جراحی وحشیانه روی «بئوم جون» است که با «پارک جه-یونگ» اشتباه گرفتهشده بود. در حالی که «بئوم جون» به تخت عمل بسته شدهاست، دکتر قبل از اینکه عمل جراحی را بدون بیهوشی انجام دهد، با لحنی کنایهآمیز به او میگوید: «فقط به این به عنوان یک کارمای بد فکر کن». سخنان دکتر در این صحنه به عنوان قضاوت نهایی روایت عمل میکند و پیام نمایش را ترسیم مینماید که هیچ گناهی بدون مجازات نمیماند و کارما در نهایت اجتنابناپذیر است.
پس از عمل جراحی ، رباخوار به دکتر یون هدیه خداحافظی میدهد. هدیه یک ساعت رولکس است که در دست چندین شخصیت کلیدی داستان جابه جا شدهاست.(همان ساعتی که در سکانسهای نخستین به تصویر کشیده شد) ساعت نمادی از چرخه علت و معلولی است که سرنوشت هر کدام از شخصیت های داستان را تعریف میکند.
سریال با توطئه پدرکشی «جائه یونگ» که زنجیرهای از مرگها را رقم میزند آغاز میشود و با سرقت هویت «بئوم جون» و مرگ وحشتناک او به پایان میرسد. داستان مرگ «بئوم جون» از طریق برداشت اعضای بدنش و مرگ سایرشخصیتهای داستان، منعکس کننده دیدگاه نیهیلیستی از عدالت است که مداخله الهی را در پیچ وتاب علل و معلول کمرنگ ودر نهایت از بین می برد.
دکترین بودایی زیربنای سریال
سریال کارما اساساً مبتنی بر آموزه های شرقی است. کارما یک مفهوم اساسی در چندین دین از جمله هندوئیسم، بودیسم، جینیسم و سیکیسم است. این اصطلاح از کلمه سانسکریت karman به معنای «عمل» گرفته شده است. کارما در معنای کلاسیک خود به قانون جهانی علت و معلول اشاره دارد که در آن هر عمل (فیزیکی یا ذهنی) پیامدهای مربوطه را به دنبال دارد. اعمال و نیات خوب نتایج مثبت (کارما خوب) ایجاد میکند، در حالی که اعمال و نیات بد منجر به نتایج منفی (کارما بد) میشود.[9] این اصل ارتباط تنگاتنگی با تولد دوباره یا تناسخ دارد با این نگرش که اثر تجمعی اعمال فرد در زندگی گذشته شرایط موجودیت فعلی و آینده آنها را تعیین میکند.[10]
در بودیسم، کارما فقط مربوط به اعمال فیزیکی نیست، بلکه انگیزه یا قصد روانی پشت عمل است. این نگرش می آموزد که هر عمل عمدی چه از طریق بدن، گفتار یا ذهن زنجیرهای از علل را ایجاد میکند که در نهایت چه در این زندگی و چه در زندگیهای آینده تاثیرگذار است [11] .
در کارما، سرنوشت شخصیتها مستقیماً بر اساس نیات و اعمال آنها شکل میگیرد. هر تلاشی برای فرار از عواقب اعمال نادرست سبب درگیری بیشتر انسان نسبت به عقوبت اعمالش میشود و این مفهوم را در تفکر بودایی نشان میدهد که انسان نمیتوان از نتایج اعمال عمدی اجتناب کرد. [12] این سریال قصد دارد با اشاره مستقیم نمایش بگوید که رنج و مجازات تصادفی نیست، بلکه نتیجه طبیعی انتخابهای خود فرد است، چرخهای که تنها از طریق رفتار اخلاقی و نیت درست پایان مییابد.این نگرش در سریالها، فیلمها و ادبیات کرهای نیز بازتاب گستردهای دارد، بهویژه در داستانهایی که حول محور انتقام، عدالت و تولد دوباره میچرخند.
درتعالیم کرهای، همانند آموزههای بودایی، بر مسئولیت فرد نسبت به اعمال خود تأکید میشود؛ هرکس وارث کردار خویش است و سرنوشت خود را با رفتار و نیتهایش رقم میزند.[13] کارما نهتنها به عنوان یک اصل مذهبی، بلکه بهعنوان یک اصل اخلاقی و فلسفی در جامعه سنتی کره مطرح بوده است؛ به این معنا که رفتارهای خوب و بد، پاداش یا مجازات متناسب خود را به همراه دارند.[14]
باور به کارما در فرهنگ سنتی کرهای، مردم را به رفتار اخلاقی، صداقت و همدلی تشویق میکند؛ چرا که هر عملی، حتی کوچکترین آن، بازتابی در سرنوشت فرد خواهد داشت. این باور در ادبیات، هنر و حتی آداب و رسوم سنتی کره نیز انعکاس یافته و به شکل مستقیم و غیر مستقیم در آثار شاخص سینمایی دیده میشود.
ویژگیهای کارما در نگرش تعالیم سنتی کرهای و تفاوت آن با مبانی اسلامی
در مفهوم کارما و آموزههای اسلامی اعمال انسان دارای بازخورد است، اما مفهوم پاداش و عقوبت و جایگاه آنها در این دو دیدگاه دارای تفاوت های اساسی که به برخی از آنها پرداخته می شود:
تناسخ در برابر رستاخیز : کارما ذاتاً با چرخه تولد مجدد (سامسارا) مرتبط است، جایی که اعمال فرد در زندگیهای قبلی وجودهای آینده را شکل میدهد. بودیسم کرهای (مانند مکتب سون یا ذن) به چرخهی بیپایان تولدهای مکرر(تناسخ) باور دارد.[15] کارما تعیین میکند که فرد در زندگی بعدی در همین دنیا در چه شرایطی متولد خواهد شد. هدف نهایی در بودیسم کرهای، رهایی از چرخهی کارما از طریق پالایش روح و رسیدن به نیروانا است. در مقابل، اسلام تعلیم می دهد که هر فرد فقط یک بار در این دنیازندگی می کند و پس از آن در برزخ رفته زندگی های برزخی را طی ی کند و سپس در قیامت مورد قضاوت قرار می گیرد. نتیجۀ اعمال در اسلام به شکل جزای اخروی (پاداش-مجازات در قیامت) دیده میشود، نه تولد دوباره انسان قبل در این دنیا.
در اسلام، پاداش و کیفر رفتارها به اراده و عدالت الهی مرتبط است. خداوند به عنوان حاکم مطلق، بر اساس حکمت و رحمت خود، نتایج اعمال را در دنیا و آخرت تعیین میکند. اعمال انسانها در معاد به خودشان باز می گردد. به عنوان مثال در قرآن آمده است: «فَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْرًا یَرَهُ * وَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ» (سوره زلزله: ۷-۸). بخشی از پاداش و کیفر هم ممکن است در دنیا (مثلاً برکت در زندگی یا بلایا) تجلی یابد.
قانون غیرشخصی در برابر اراده الهی: در نگرش کرهای، کارما یک سیستم خودکار است و بر اساس قانون طبیعی علت و معلول عمل میکند و نیازی به دخالت خداوند نیست. نتایج اعمال در چرخه تولدهای مکرر (سامسارا) ظاهر میشود و کیفیت زندگی فعلی یا آینده فرد را تحت تأثیر قرار میدهد.[16] این سیستم خودکار و غیرشخصی بدون اشاره به خالق یا مداخله الهی است. در دیدگاه اسلامی همه حوادث به خواست خدا رخ میدهد و او به تنهایی قضاوت میکند و پاداش یا کیفر را صادر میکند و خداوند به عنوان داور نهایی اعمال انسان عمل میکند.
امکان بخشش: در کارما، اثرات اعمال اجتناب ناپذیر است، مگر اینکه با اعمال معنوی و مدیتیشن اثر آن را خنثی کرد و نتایج اعمال در کارما میتواند در همین زندگی یا در زندگیهای بعدی ظاهر شود. مثلاً رفتار ظالمانه در این زندگی ممکن است در زندگی بعدی به شکل رنج یا بیماری نمایان شود. کارما یک سیستم مکانیکی است و هیچ شفاعت یا بخششی وجود ندارد. هر عمل نتیجه خود را به طور دقیق به میبیند.
این مفهوم در اسلام با مفاهیمی چون توبه و دوری از رذایل و رسیدن به سعادت اخروی معنا می شود. اسلام بر توبه و رحمت الهی تأکید دارد.[17] توبه و استغفار میتواند عواقب گناهان را پاک کند. رحمت الهی میتواند حتی گناهان بزرگ را ببخشد. در اسلام عدالت الهی با رحمت همراه است. خداوند گناهان را میبخشد، اما عدالتش نیز قطعی است.[18]
هدف زندگی: هدف در سنت های کارمایی رهایی از چرخه تولد دوباره (موکشا یا نیروانا) است[19] اعمال خوب باعث بهبود کارما و تسریع در رسیدن به رهایی میشوند.[20] اما در اسلام هدف نهایی زندگی انسان فراتر از تلاشهای مادی و لذتهای زودگذر دنیایی است؛ بلکه در تقرب به خداوند و رشد معنوی نهفته است. اعمال خوب مانند عدالت، صداقت، و ایثار به عنوان عبادت محسوب میشوند و درست زیستن سبب تقرب به خداوند میگردند. رسیدن به خداوند یعنی رسیدن به لذت بی نهایت و برخلاف کمال انسانی در بودیسم که صرفا رنج ها برطرف می شود، در اسلام لذت های جدیدی نیز برای بندگان بر اساس اعمالشان آماده شده است.
نتیجه
مجموعه کارما با تأکید بر قانون علت و معلول، از داستانهای در هم تنیده برای بیان بازخورد اعمال از انتخابهای شخصی است. روایت از مفهوم فلسفی کارما، استفاده میکند و عقوبت اختیاری و انتخابی شخصیتهای داستان را به تصویر میکشد. داستانی که با پدر کشی شروع میشود و در نهایت با تقاص به شکل وحشتناک به پایان میرسد. سریال با قلم زنی حرفهای با بهرهمندی از مضامین غنی سنتی توانست مفهوم کارما را به عنوان یک آموزی شرقی به خوبی معرفی کند. «کارما» در جامعهای رخ میدهد که آرزو بسیاری برای زندگی آرمانیشان است، سریال نمایی از فشارهای واقعی اجتماعی در کره مانند: ناامنی شغلی، بدهیهای هنگفت و سرسام آور و نبود شبکههای ایمنی اجتماعی برای طبقه کارگراست. این مجموعه پیامدهای سکولار و تأثیر اجتماعی نابرابری اقتصادی را نشان میدهد که چگونه اعمال فردی که سرشار از ناامیدی است مرزهای اخلاق را رد میکند.
در نهایت به هم پیوستگی سرنوشت شخصیتها به عنوان استعارهای برای شبکه اجتناب ناپذیر فشارهای اجتماعی عمل میکند. کارگردان از داستانهای شخصیتهای مختلف استفاده میکند تا تماشاگران را به تأمل در مورد هزینه واقعی جاهطلبیهای کنترل نشده، شکنندگی مرزهای اخلاقی تحت فشار اقتصادی بیندازد.
«لی ایل هیونگ» در «کارما» فقررا نه تنها به عنوان یک پسزمینه، بلکه به عنوان نیروی محرکه پشت کنش شخصیتها و حرکت غم انگیز سریال مطرح میکند. این نمایش از طریق روایتی محکم از بدهی، استیصال و زوال اخلاقی، پرتره واضحی از پیامدهای اجتماعی و شخصی فقر، در کره معاصر است.
داستان، ریشه در مفهوم کارما دارد که بهعنوان بازخورد اعمال عمدی و اختیاری شناخته میشود.[21] ساختار روایی داستان منعکس کننده دیدگاه بودایی از هستی به عنوان شبکهای از علل وابسته به هم است و زندگی شخصیتها بهگونهای با هم برخورد میکند که احساس میشود از نظر کیهانی سازماندهی شدهاند. اما در کنار مضامین مطرح شده، کارما با تأکید بر رد انتقام توسط جویون (دختری که مورد تجاوز قرار گرفتهاست) قصد دارد از سرنوشتگرایی اجتناب کند .
نویسنده: سرکار خانم زهرا حیدری؛ سردبیر فصلنامه مطالعات راهبردی کره جنوبی
منابع:
[1] www.mabnafilm.com
[2] www.whats-on-netflix.com
[3] نتفلیکس یک سرویس پخش جهانی است که در بیش از ۱۹۰ کشور جهان، بدون محدودیت در هیچ کشور واحدی، در دسترس است. اگرچه این شرکت در ایالات متحده تأسیس شده و دفتر مرکزی آن در آنجا قرار دارد، اما نتفلیکس محتوا را از و برای مخاطبان در سراسر جهان تولید، مجوز و توزیع میکند. بزرگترین پایگاه کاربری آن در ایالات متحده است، اما تعداد قابل توجهی از مشترکین از اروپا، آمریکای لاتین، آسیا-اقیانوسیه و سایر مناطق میآیند . نتفلیکس سرمایهگذاری زیادی در تولید محتوای محلی در کشورهایی مانند کره جنوبی، انگلستان، اسپانیا، هند و بسیاری دیگر انجام میدهد.
[4] www.whats-on-netflix.com
[5] www. screenrant.com/karma-
[6] When Life Gives You Nangerines
[7]www. mb.com.ph/2025
[8] www.scmp.com/lifestyle/k-drama
[9] www.vocabulary.com
[10] رستمی، محمد حسن،«رهایی از رنج در آموزه های قرآنی و آیین بودا»، مجله:آموزه های قرآنی؛ پاییز و زمستان 1392 – شماره 18 ،ص51
[11] همان
[12] Patrick Olliwell، Karma Indian philosophy Stanford University – Office for Religious and Spiritual Life – Karma (Mar. 28, 2025)
[13] Category: Articles Comparative Religion Hinduism By: Aisha Stacey (© 2018 IslamReligion.com) Published on: 29 Oct 2018 Last modified on: 30 Oct 2018
[14] www.wisdomlib.org
[15] هینلز،جانآر،فرهنگ ادیان جهان،مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب،قم،1386،ص203
[16] همان
[17] .«إِنَّ اللَّهَ یغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا»(زمر:53)
[18] «إِنَّ اللَّهَ لَا یَظْلِمُ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ» (نساء: ۴۰).
[19] موحدیان عطار،علی، درسنامه ادیان شرقی،انجمن علمی ادیان ومذاهب،قم:کتاب طه،1386.ص147
[20] شجاعی، علی رضا ؛ بنیادهای اخلاق بودایی و الگوهای غربی، مجله:اخلاق وحیانی»بهار و تابستان 1393 – شماره 6 ، علمی-پژوهشی حوزه علمیه ،ص100
[21] www.isha.sadhguru.org